BÖLÜM III

Kanama

Kanama, kanın ven, arter ve kapillerlerden kaçışıdır. Kapillerler kanı bütün vücuda taşıyan küçük kan damarlarıdır. Venler kanı kalbe taşır. Arterler de kanı kalpten vücuda taşıyan büyük kan damarlarıdır. Kanama vücut içinde, dışında veya her ikisinde birden meydana gelebilir. Kan; açık sarı bir sıvı (plazma), kırmızı kan hücreleri (eritrositler), beyaz kan hücreleri (lökosit) ve plateletlerden (trombosit) meydana gelir. Plazma kanın sıvı kısmıdır. Besin maddelerini taşır. Kırmızı kan hücreleri kana kırmızı rengini verir ve oksijen taşırlar. Beyaz kan hücreleri vücudu enfeksiyona karşı korur ve yabancı partiküllere saldırırlar. Plateletler (trombosit) disk şekillidir. Kanın pıhtılaşmasında etkili olan mekanizmaya yardımcı olurlar. Üç çeşit kanama vardır. Kapiller kanama yavaştır. Kan yaradan, kesikten sızar. Venöz kanama koyu kırmızı veya kestane rengidir. Kan düzenli akar (ırmak, nehir gibi). Arter kanama parlak kırmızıdır. Kan yaradan fışkırır. Arter kanaması yaşamı tehdit eder ve kontrolu güçtür.

Küçük yaralarda sadece kapillerler zarar görmüştür. Derin yaralar arter ve venlerin zarar görmesine yol açar. Kapiller zedelenmeler genellikle ciddi değildir ve bantla kontrol edilebilirler. Arter ve ven yaralanmaları ise çok daha ciddidir ve hayatı tehdit ederler. Yetişkin bir insan vücudunda 5-6 litre kan vardır. Vücut zarar görmeden 0.5 lt kadar kan kaybedebilir. 1 lt kadar kayıp şoka sebebiyet verebilir. 2,5 -3 lt kadar kayıp olursa genellikle ölümle sonuçlanır. Bazı durumlarda kanamanın arteriel mi venöz mü olduğuna karar vermek güçtür. Ayrımını yapmak çok da önemli değildir. Önemli olan bütün kanamaların mümkün olan en kısa sürede durdurulması gerektiğini hatırlamaktır.

Dış Kanama

Kanayan bir kazazedeye ilk yardım uygularken soğukkanlı olun. Kan görmek birçok kişi için heyecen vericidir. Görüntü kötüdür. Bununla birlikte bütün kanamalar göründüğünden daha az şiddetlidir. Ana arterlerin tamamı derindedir ve dokular ve kemik tarafından iyi korunurlar.

Kanamalar öldürücü olsa da genellikle düşünmek ve soğukkanlılıkla hareket etmek için yeterli zaman vardır. Kanamayı kontrol etmek için 4 yöntem vardır: Direk bası, elevasyon, indirek bası ve turnike.

Direk bası

Direk bası kanama kontrolünde birinci ve en etkili yöntemdir. Birçok durumda yaraya direk bası uygulamakla kanama kontrol edilebilir. Yaranın üzerine steril bir bez koyun (Yandaki şekil). Sadece kanamayı kontrol edecek sıkılıkta bir düğüm atın yada bantla sarın. Kanama kontrol edilemediyse birincinin üzerine başka bir bez koyun ve elinizle, parmaklarınızla yaranın üzerine direk bası uygulayın. Direk bası kazazede tarafından veya etraftakiler tarafından da yapılabilir. Hiç bir koşulda bezi uyguladıktan sonra bir daha kaldırmayın.

Elevasyon

Yaralanmış kol veya bacağı kalp seviyesinin üstüne yükseltmek kanama kontroluna yardımcı olacaktır. Elevasyon direk basıyla birlikte uygulanabilir. Eğer kırıktan şüpheleniyorsanız uygun şekilde splintleme yapılana kadar ve elevasyonun daha ileri bir zarara yol açmayacağına emin olana kadar elvasyon yapmayın. Elevasyonu temin için sağlam bir nesne bulun.

İndirek bası

Direk bası ve elevasyonun kanamayı kontrol edemediği bazı şiddetli kanama durumlarında indirek bası uygulanmalıdır. Uygun bası noktasına baskı uygulayarak arter kanaması durdurulabilir. Bası noktaları (Yandaki şekil) arterin, altındaki kemiğe doğru bastırılabildiği ve kan akışının kontrol edilebildiği vücut alanlarıdır. Bası parmaklarla veya el tabanı ile uygulanabilir.

Bası noktaları ihtiyatla kullanılmalıdır. İndirek bası uzuvlarda yetersiz kan akışından dolayı zarara neden olabilir. Boyuna bası yapmayın (carotis). Kalp krizine yol açabilir.

İndirek bası, direk bası ve elevasyona ilaveten kullanılır. Koldaki (brakial) ve kasıktaki (femoral) bası noktaları en sık kullanılanlardır ve bu nedenle çok iyi bilinmelidir. Brakial arter üst kolun alt kısımları ve dirseğin şiddetli kanamalarının kontrolunda kullanılır. Dirseğin üstünde kolun iç yüzünde, kasların arasındaki bir oyukta konumlanır. Baş veya diğer parmaklarınızla kolun içinden kemiğin üstüne doğru bası uygulayın (şekil E). Femoral arter uyluğun ve alt bacağın şiddetli kanamalarının kontrolunda kullanılır. Kasıkta tam ortada ütü çizgisi üzerinde konumlanır. Kazazedeyi sırt üstü yatırın, yaralı bacağın karşı tarafında diz çökün (şekil H), el tabanını bası noktasının üzerine direk uygulayın ve baskı uygulamak için öne doğru eğilin. Eğer kanama kontrol edilemediyse parmak uçlarınızı arterin üzerine koyun ve diğer elinizin tabanı ile parmaklarınıza çökün.

Turnike

Turnike sadece ekstremitelerde olmak üzere şiddetli kanamaların kontrolunda diğer tüm metodlar başarısız olduğunda son seçenek olarak kullanılmalıdır. Kullanmadan önce tehlikelerini ve sınırlamaları çok iyi bilmelisiniz. Turnike, eğitimsiz kişiler tarafından uygulandığında doku zararına ve uzuv kaybına neden olabilirler. Turnike nadiren gereklidir ve sadece kolun veya bacağın kısmen veya tamamen koptuğunda ve kanama kontrol edilemiyorsa uygulanmalıdır.

Standart turnike 8-10 cm genişliğinde ve 6-7 kat kalınlığında katlanmış bir bez parçasıdır. Strap, kemer, boyunbağı, havlu veya benzer nesneler turnike olarak kullanılabilir. Katlanmış üçgen bandaj çok iyi bir turnike olur. Asla tel, kordon veya deriyi kesecek herhangi bir madde kullanmayınız.

Turnike uygulamak için şunları yapın (Yukarıda, soldaki şekil)

  1. Eş zamanlı olarak direk bası uygularken turnikeyi kalp ile yara arasına koyun. Turnike ile yara arasına en az 5 cm mesafe koyun.

  2. Arterin üstüne bir ped koyun.

  3. Turnikeyi ekstremiteye 2 tur sarın ve üst yüzeyde bir yarım düğüm atın.

  4. Yarım düğümünüstüne kısa bir çubuk veya benzeri bir şey koyarak bir kare düğüm atın.

  5. Kanama kontrol altına alınana kadar çubuğu sıkılaştırmak amacıyla döndürün.

  6. Çubuğu sabitleyin.

  7. Turnikeyi asla kapatmayın.

  8. Bir markör veya rujla kazazedenin alnına turnike uygulama zamanını yazın ve büyükçe bir ''T'' işareti koyun.

  9. Uyguladıktan sonra bir daha asla turnikeyi gevşetmeyin. Turnikeyi gevşetmek pedin yerinden oynamasına ve şoka veya ölüme sebebiyet verecek kan kaybına yol açabilir.

Kesinlikle gerekmedikçe açık yaralara parmaklarınızla dokunmayın. Kazazedenin kan veya vücut sıvıları ile aranıza plastik sargı, eldiven veya temiz katlanmış bir bez koyun. Eldiven kullanmış veya bir bariyer koymuş bile olsanız tedaviden hemen sonra ellerinizi sıcak su ve sabunla yıkayınız.

İÇ KANAMA

İç kanama genellikle görünmesede ciddi kan kaybına neden olabilir. İç kanamalı bir kazazede siz onun hasarının genişliğini idrak edene kadar şoka girebilir. Ağız, burun, kulak, anus veya herhangi bir vücut boşluğundan kan gelmesi genellikle iç kanamaya işaret eder ve ciddi olarak algılanmalıdır.

İç kanamanın en bilinen işareti bere (çürük, morluk) dir. Cilt altına, yumuşak dokulara olan kanamaya işaret eder. Şiddetli iç kanamalar, şiddetli çarpmalar (otomobil kazası), kesici, delici alet ile yaralanmalar ve kemik kırıkları sonucu oluşur.

İç kanama belirtileri:

  1. Huzursuzluk ve endişe

  2. Aşırı susama

  3. Bulantı ve kusma

  4. Soğuk, nemli, soluk cilt

  5. Hızlı hızlı soluma (taşipne)

  6. Hızlı, zayıf nabız.(taşikardi)

  7. Hasarlı bölgede çürük veya renk değişikliği.

İç kanamadan şüpheleniyorsanız şunları uygulayın:

  1. Çürük veya berede: Ağrı ve şişi önlemek için buz uygulayın. (Cilde zarar vermemesi için buzu bir beze sararak uygulayın.

  2. Şiddetli iç kanamada:

    1. Ambulans ve /veya tıbbi personel çağırın.

    2. Havayolu, solunum ve dolaşımı tesis edin.

    3. Şok tedavisi uygulayın.

    4. Kazazedeyi en rahat edeceği pozisyona getirin.

    5. Normal vücut ısısını tesis edin.

    6. Kazazedeye güven verin.

BURUN KANAMASI

Burun kanamaları, kaza, hastalık, çevresel etkenler, yüksek kan basıncı (tansiyon) veya rakım değişiklikleri ile olabilir. Kazazedeyi korkutabilir ve şoka sebebiyet verecek kadar kanayabilir. Eğer sebep olarak kafatası kırığından şüpheleniliyorsa kanamayı durdurmayın. Burnu temiz, kuru, steril bir bezle kapatın, Ambulans ve/veya tıbbi personel çağırın. Eğer kazazedenin diğer sebeplerden dolayı burnu kanıyorsa şunları yapın.

  1. Kazazedeyi sakinleştirin, oturur pozisyonda başı öne eğin.

  2. Burnu sıkın (eğer kırık yoksa). Burun kemiğinin (köprünün) üstüne buz uygulayın yada burnun hemen altından üst dudağa baskı uygulayın. Kazazedeye burnunu oğuşturmamasını, üflememesini ve burnunu karıştırmamasını tembihleyin.

Eğer kanama devam eder ya da yeniden başlar veya yüksek tansiyondan ise tıbbi yardım arayın. Kazazede şuurunu kaybederse, kanın drene olması için yan yatırın ve tıbbi ekip çağırın.

Buruna yabancı cisim kaçması genellikle çocuklarda görülür. İlk yardım tıbbi personel aramaktan ibarettir. Cismin eğitimsiz kişiler tarafından çıkartılmaya çalışılması cismin daha ileri itilmesine ve burun zararına sebebiyet verebilir.

Şiddetli dış kanaması olan veya iç kanamadan şüphelenilen kazazedeler mümkün olan en kısa sürede tıbbi personel tarafından görülmelidirler.