BÖLÜM IX

ZEHİRLENMELER

Amerika'da her yıl intihar veya kaza nedeni ile zehirlenmeler sonucu binlerce ölüm olmaktadır. Ölüm olaylarına ilaveten günlük hayatta kullandığımız ilaçlar, kimyasallar, temizlik ürünleri, bitki ve böcek ilaçları ile de bir milyon civarında öldürücü olmayan zehirlenme vakası meydana gelmektedir.

Bu nedenle kullanılan herşeyin prospektüsü el altında olmalı ve okunmalıdır. Prospektüsler güvenlik önlemleri bilgilerini, ilk yardım yöntemlerini, kazara temas sonucu olabilecek şeyleri, aşırı doz reaksiyonlarını içerirler. Kullanıcı tehlikeli olabilecek bir materyali kullanmadan önce prospektüsünü tekrar gözden geçirmeli ve olası bir kaza durumunda prospektüs kolayca ulaşılabilir bir yerde olmalı. El altında bir Tehlikeli Maddeler Kullanım Klavuzu bulunmasında da fayda vardır. Zehirli maddelerin çok büyük çoğunluğu çok hızlı etki gösterdiğinden, medikal yardım süratle sağlanmalı. Birden fazla kişi iseniz, birisi yardım çağırırken diğeri ilk yardım vermeye başlamalıdır. Profesyonel yardım gelene kadar zehirlenme belirtileri geçmiş olsa bile zararlı etkiler bırakmış olabilir veya öldürücü olmaya devam edebilir. Zehirler katı, sıvı veya gaz fazında olabilir, vücuda sindirim, solunum, emilim veya injeksiyon yoluyla girebilirler. Ani ve belirlenemeyen bir rahatsızlık geliştiğinde zehirlenme olasılığından şüphelenilmelidir. Yakın bölge sonucun meydana geliş sebebi açısından araştırılmalıdır. Gazlar veya kimyasal kokular gibi ipuçları bulunabilir. Yarım bırakılmış yemekler, kullanılmış bardaklar, şişeler değerlendirilmesi gereken ipuçlarıdır.

SİNDİRİM YOLUYLA ALINAN ZEHİRLER

Bu tür zehirleri çok fazla çeşit olduğundan, sınıflamak çok zordur. Bazıları çok küçük miktarlarda öldürücü olabilirken, bazıları küçük miktarlarda güvenli fakat büyük miktarlarda alındıklarında öldürücüdürler. Zehirlenmeler, uygun şekilde saklanmayan yiyeceklerle, ev ürünleri ile veya satın alınan yiyeceklerle meydana gelebilir. Eğer zehirlenmeden şüpheleniyorsanız sebebini ya da antidotunu bulmak için vakit kaybetmeyin. Zehirlenme bir acil durumdur.

Zehirlenme belirtileri:

  1. Küçük veya büyük gözbebekleri.

  2. Yavaş veya anormal solunum, kimyasal kokular (nefeste) ve garip solunum.

  3. Ağız civarında yanma ve leke.

  4. Bulantı, kusma ve ishal.

  5. Aşırı salgı artışı (tükürük), terleme ve gözde sulanma.

  6. Çırpınma ve nöbetler.

Eğer besin zehirlenmesinden şüpheleniyorsanız şunları yapın:

  1. Hava yolu, solunum ve dolaşımı gözleyin.

  2. Kusmuğunu yutulmasını önlemek için kazazedeyi oturur ve hafifçe öne eğik pozisyonda tutun.

  3. Eğer mümkünse kazazedenin yediği, içtiği kapları bulun. Kusarsa bir parça örnek alın

  4. Medikal personel ile temas kurun.

  5. Acilen tıbbi yardım isteyin.

Etken madde bir kimyasalsa prospektüsü ilk yardım için yapılması gerekenleri içerecektir.

Kabuklu Deniz Ürünleri ve Balık

Midye, tarak, istiridye ve diğer kabuklu deniz ürünleri yazın sıcak aylarında sıklıkla bakterilerle kontamine olurlar. Kabuklu deniz ürünlerinin birçoğu hiç yenmemeli ve gittiğiniz ülkede o mevsim hangi kabukluların güvenli olduğunu sormalısınız.

Balık zehirlenmelerinin çok büyük çoğunluğu, normalde zehirli olmayan, fakat yılın belirli mevsimlerinde zehirli alg ve planktonları yedikleri için zehirli hale gelen balıkları yemekle meydana gelir.

Kabuklu deniz ürünleri ve balık zehirlenmesinin belirtileri:

  1. Ağız ve yüzde karıncalanma ve uyuşukluk.

  2. Kaslarda güçsüzlük

  3. Bulantı ve kusma

  4. Tükürük ifrazatında artış, yutmada güçlük.

  5. Solunum iflası

İlk yardım mide muhteviyatını boşaltmaya yöneliktir. Kazazedeyi kusturmaya çalışın. Solunum yoksa suni solunum yapın ve şok için önlem alın.

Nefesle Alınan Zehirler

Bir çok işletmede kirli hava oluşur. Çalışanlar ve orada bulunanlar kirli hava solurlar ve bunun sağlığa kötü etkilerinden muzdarip olurlar. Rutin temizlik işlemleri, boya-badana ve ortama uygulanan koruyucular toksik buhar, gaz ve toz üretirler. Havayı kirleten bazı maddeleri görürsünüz veya kokusundan anlarsınız. Ancak bazıları da görünmezler ve kokusuzdur. Havayı kirleten diğer zararlı maddeler motorlardan çıkan eksoz gazları; kaynak, metal kesimi gibi işlerde oluşan buhar ve duman; kapalı mekanlarda bakterilerlede karışan gazlar; veya boş yakıt tankları gibi yerlerde biriken gazlar gibi yan ürünlerdir.

Belirtileri:

  1. Aşırı öksürük, nefes darlığı, hırıltı, burunda ve boğazda yanma hissi.

  2. Soluk cilt veya mavi renk değişikliği.

  3. Baş dönmesi, baş ağrısı, bulantı ve kusma.

  4. Göğüste ağrı veya sıkışma.

İrritasyondan boğulmaya kadar değişen semptomlar gözleyebilirsiniz. Solunum zehirlerinin bazıları çok yavaş zarar verir. Karaciğeri, böbrekleri ve sinir sistemini etkilerler. Bazıları aynı bölgelere ciddi zarar verirler. Solunum problemi halledilmezse ciddi rahatsızlıklar ve ölüm meydana gelir.

Eğer solunum zehirlenmesinden şüpheleniyorsanız şunları yapın:

  1. Kazazedeyi derhal temiz havaya çıkarın. Oksijen maskesi veya gaz maskesi olmadan toksik alana girmeyin.

  2. Boyun ve göğüs bölgesindeki kıyafetleri gevşetin.

  3. Hava yolu, solunum ve dolaşımı gözleyin. Yeterli bir hava yolu tesis edin.

  4. Şok için önlem alın.

  5. Kazazedenin kusmuğunu yutmaması için hafif öne eğik oturur pozisyonda tutun.

  6. Medikal personelle temas kurun.

Karbon Monoksit Zehirlenmesi

Karbonmonoksit karbonun tamamen yanmamasından oluşur. En sık rastlanan solunum zehirlenmesi etkenidir. Renksiz, tatsız, kokusuzdur. Hatalı ekipmanlardan veya ekipmanın yanlış kullanımından ya da iyi havalandırmama sonucu meydana gelir.

Zehirlenme belirtileri:

  1. Zonklayıcı türde başağrısı, güçsüzlük ve mide bulantısı.

  2. Solunum güçlüğü.

  3. Sinirlilik, muhakeme yeteneğinin kaybolması ve zihin karışıklığı.

  4. Göğüs ağrısı, nabız artışı.

  5. Cilt rengi önce normal, daha sonra solgun ve daha sonra mavimsi. Yoğun zehirlenmelerde koyu kırmızı cilt.

Karbon monoksit zehirlenmesinden şüpheleniyorsanız yukarıda, solunum zehirlenmesindeki prosedürleri uygulayın.

EMİLEN ZEHİRLER

Birçok madde vücuda cilt yoluyla girer. Bazı bitkilerin özsuları veya suları ciltte tahriş olışturur. En sık rastlanan zehirler sarmaşık, meşe ve sumaktır. Zehirler genellikle yapraklarda olmakla beraber kök ve dallarında da olabilir. Bu bitkilerin yanmasından oluşan duman içinde zehir ciddi mesafelere ulaşabilir. Diğer maddeler böcek ilaçları, endüstriyel, çimen ve bahçe kimyasallarıdır.

Emilim yolu ile zehirlenme belirtileri:

  1. Döküntü, kaşıntı, yanma, şişlik ve deri kabarcıları.

  2. Solunum güçlüğü ve nabız artışı.

  3. Ateş, başağrısı ve genel takatsizlik.

Eğer bu tür bir zehirlenmeden şüpheleniyorsanız şunları yapın:

  1. Zehirleyici madde bulaşmış materyalleri kendinizi de koruyarak (mesela eldiven giyerek) dikkatlice çıkartın.

  2. Madde sıvı ise bir şeye emdirin. Katı ise fırça ile temizleyin.

  3. Derhal temas bölgesini bol su ile yıkayın. Mümkünse tazyikli bir duş veya hortum kullanın. Biraz ara verin tekrar yıkayın.

  4. Hava yolu, solunum ve dolaşımı kontrol edin.

  5. Şok için önlem alın.

  6. Tıbbi personel ile kontak kurun.

İNJEKSİYON YOLUYLA ZEHİRLENME

Arı sokması veya değişik böcek ısırıkları ile vücuda enjekte olan zehirler normalde hayatı tehdit etmezlerken allerji geliştiği takdirde öldürücü olabilirler. Her allerjik reaksiyon anafilaktik şokla sonuçlanabilir. Ayrıca yılan veya deniz yaratıkları tarafından da zehir enjekte edilebilir.

Zehirli yılanlar esas olarak tropik iklimlerde ve sıcak bölgelerde bulunurlar. Yılan ısırdığında mutlaka yılanı öldürüp tanımlamaya çalışın.

Yılan, Akrep Zehiri

Enzim, peptit ve daha başka maddeler de içeren kompleks karışımlardır. Tek bir enjeksiyon vücudun değişik alanlarında değişik toksik etkiler gösterir. Bazı etkileri derhal, bazıları ise saatler, hatta günler sonra ortaya çıkar. Belirtiler çıksa da çıkmasa da her ısırık acil tıbbi durum olarak değerlendirilmelidir.

Belirtileri

Yılanın zehirli olup olmadığını süratle anlamak temeldir. Genelde bir saat içinde yeterli semptom ortaya çıkar. Yarım saat içinde sadece küçük bir şişlik oluştu ise yılan ya zehirsizdir ya da zehirini akıtmamıştır. Zehir vücuda girdi ise ciltte genel bir renk değişikiliği olur. Takiben kabarcık oluşur ve etkilenen alanda uyuşukluk meydana gelir. Diğer belirtiler; güçsüzlük, hızlı nabız, bulantı, nefes darlığı, kusma, şok, başağrısı, ateş, üşüme ve bulanık görmedir.

Yılan ısırmasından şüpheleniyorsanız:

  1. Soğukkanlı olun ve kazazedeyi teskin edin. Yatırın, sıcak ve sakin tutun. Yemesi, içmesi için bir şey vermeyin.

  2. Isırılan ekstremiteyi kalp seviyesinin altında tutarak sabitleyin.

  3. Kazazede itiraz etmezse ısırılan bölgedeki takıları çıkartın.

  4. Isırılan yerin 5-10 cm yukarısından (kalp ile ısırık yeri arasına) bir bantla sıkın. Venlerdeki akışı kesecek fakat arter akışını engellemeyecek sıkılıkta olmalı. Şişlik arttıkça bandı ayarlayın. Eklemlere, boyna, kafaya ve göğüse asla bant uygulamayın.

  5. Ekstraktor ile yara yerini vakumlayın. Ağzınızı en son seçenek olarak kullanın. 30 dakikadan sonra zehir tamamen emileceğinden, emmek fayda vermez.

  6. Havayolunu, solunumu, dolaşımı gözleyin

  7. Şok için önlmem alın.

  8. Asla buz uygulamayın.

  9. En yakın tıbbi kurumu başvurun.

  10. En kısa zamanda kazazedeyi (ve ölü yılanı) ulaştırın.

Böcek Isırmaları

Bal arısı, eşek arısı, yaban arısı ve bazı karınca türleri en sık allerjik reaksiyonlara neden olan böcek türleridir. Hassasiyeti olduğu bilinen kişiler uygun medikal kitlerini yanında taşımalıdır.

Allerji belirtileri:

  1. Sokulan yerde ağrı, kırmızılık, kaşıntı ve şişme.

  2. Solunum güçlüğü veya yutkunamama, genel kaşıntı, kızarma, şişme (gözkapakları, dudaklar ve dilde), karıncalanma, yüzde kızarma ve mide krampları gibi allerjik reaksiyonlar.

  3. Kısa sürede şok ve takiben ölüm olabilir.

Böcek sokmasından şüpheleniyorsanız :

  1. Soğukkanlı olun ve kazazedeyi teskin edin, yatırın, sakin ve ılık tutun.

  2. Sokulan ekstremiteyi kalp seviyesinin altında tutun ve sabitleyin.

  3. Takılarını çıkarın.

  4. İğneyi plastik bir kartla kazıyarak çıkarın. Cımbız kullanmayın.

  5. Sokulan yeri su ve sabunla yıkayın.

  6. Ağrı ve şişi azaltmak için buz uygulayın. (Bir beze sararak)

  7. Hava yolu, solunum ve dolaşımı kontrol edin.

  8. Şok için önlem alın.

  9. En kısa zamanda kazazedeyi medikal bir servise ulaştırın.

Örümcek ve Akrep

Kara dul küçük, parlak ve simsiyah bir örümcektir. Karnının altında belirgin, kum saati şeklinde kırmızı şekiller vardır.

Akrep 5-8 cm uznluğundadır. Uzun, dar ve ucunda zehirli iğnesi olan bir kuyruğu vardır. Öldürücü olabilir.

Akrep sokması belirtileri:

  1. Soktuğu yerde ağrı, şiş ve renk değişikliği.

  2. Bulantı, kusma, tutulma, huzursuzluk ve salya artışı.

Akrep sokmalarında:

  1. Soktuğu yerin 5 cm yukarısından sıkı bir bant uygulayın. Venöz akışı kesecek fakat arteriyel akışı engellemeyecek sıkılıkta olsun. Şişme olursa bandı yeniden uyarlayın. Eklemlere, başa, boyuna ve göğüse asla band uygulamayın.

  2. Soğuk paket uygulaması yapın. Buz uygulamayın.

  3. Kazazedeyi en kısa sürede bir medikal servise ulaştırın.

Kene

6-7 mm genişliğindedir. Dışarı doğru çıkıntılı kancalı bir ağzı vardır. Bu organla deriye tutunur. Lyme hastalığı, Rocky Mountain spotted fever (Kayalık dağ benekli ateşi) ve diğer bakteriyel rahatsızlıklara neden olurlar.

Lyme hastalığının işaret ve belirtileri üç aşamada gelişir:

  1. Yakın alanda döküntü, kurdeşen, üşüme, titreme ve ateş.

  2. Eklem ve kas ağrısı, hareket etmede zorlanma ve görme problemleri.

  3. Mafsal iltihabı belirtileri.

RMSF kenenin temasında sonra 10 gün içinde gelişir. Belirtileri: bulantı, kusma, karın bölgesinde ağrı ve güçsüzlük.

Kene yapıştığında:

  1. Deriye mümkün olduğu kadar yakın yerden cımbızla tutup çıkarın.

  2. Sabun ve ılık su ile yıkayın.

  3. Kazazede kenenin ısırdığı günü not etmelidir. Tıbbi tedavi gerekirse lazım olacaktır