NAVİGASYON

Doğada belirli bir nesneye yönelik yolu bulmaya ve o yolda kalmaya navigasyon denir. Bir doğa sporcusunun mutlaka temel navigasyon yöntemlerini, harita ve pusula kullanımını bilmesi olmazsa olmaz bir kuraldır.

Navigasyon bilgisi bizlere, gideceğimiz yönü belirlemnekle birlikte kaybolduğumuz durumda da yapabileceğimiz şeyleri öğretir.

KAYBOLUNCA!

Kaybolma, bildiğimiz ya da az çok bildiğimiz rotalarda başımıza gelebilecek bir olgudur. Peki kaybolursak ne yapmalıyız, neler yapabiliriz?

Öncelikle S.T.O.P kuralını uygulamamız gerekiyor. İngilizce Sit, Think, Observe ve Plan kelimelerinin yani, OTUR, DÜŞÜN, GÖZLEMLE ve PLAN YAP kelimelerinin ilk harflerinden oluşan STOP kuralı, öncelikle sakin olmayı ve düşünmeyi gerektirmekte. Kaybolanların ciddi bir kısmı, bunu farkettiklerinde panik yaşadıkları ve aceleci davrandıkları için kayboldukları yerin, ya da hedeflerinin alakasız istikametlerinde bulunmaktadırlar. Unutmayınki, normal koşullarda minumum 3 gün susuz ve 3 hafta yiyeceksiz hayatta kalabilirsiniz. Bu durumda beyin en önemli hayatta kalma (survival) aracıdır.

Sakinleştikten ve etrafı izleyip, hangi yönden geldiğinizi, tahmini konumunuzu belirledikten sonra ne yapacağınıza karar verin. Nasıl bir çevrede yürümüştünüz, ağaçlık, düz arazi, dere yatağı vb. Çevreyi buna göre izleyin. Eğer etrafınızda insanlar olduğunu tahmin edebiliyorsanız BAĞIRIN!

Pek çok kimsede bağırma isim vererek gerçekleşir, ancak bu doğru bir yaklaşım değildir. Etrafta bulunacak diğer kurtarıcı ya da insanların dikkatini çekmenizi engeller. Bu nedenle "İMDAT" ya da "YARDIM EDİN" tarzı bir bağırma daha avantajlıdır. Bağırırken dört yönünüze de ikişer, üçer kez bağırarak ve her yönden sonra bir süre bekleyerek en verimli şekilde olabilir. Eğer cevap alabilirseniz, siz onlara değil, onların size gelmesine izin verin, doğada rüzgarın, vadilerin vb etkisiyle ses yönü çok yanıltıcı olabilir. Bağırmak yerine yanınızdqa taşıdığınız bir düdük gerek yüksek frekansı nedeniyle, gerek nefesinizi harcamanızı azalttığı için çok daha avantajlıdır. Eğer etraftan cevap alamıyorsanız kendi yolunuzu bulmaktan başka bir şansınız kalmamış demektir.

TEMEL YÖN BULMA YÖNTEMLERİ:

Öncelikle su yataklarını izlemek en çok tercih edilen yöntemdir. Bu su yatağının insanların yaşadığı bir yere ulaşma ihtimali oldukça yüksektir. Patikaları aşağı doğru izlemek de iyi bir yöntemdir, tabii bunları bulabilirseniz! Keza Baba adı verilen ve üstüste taşları dizerek yapılan rota işaretleri de yön bulmanıza yardımcı olabilir.

Hareket ederken, hem geri dönmeniz gerektiğinde başlangıç noktanıza ulaşmanızı kolaylaştıracak hem de olası arayıcılarınızın sizi bulmalarına yardımcı olacak işaretler koymak iyi bir yöntemdir. Zemine bağlı olarak büyük ve hareket yönünüzü gösteren oklarla S.O.S. yazıları yazmak, dikkat çekici taş yığınları oluşturmak, dallardan işaretler yapmak vb bulunmanızı kolaylaştırır. Ateş yakmak da iyi bir işaret verme yöntemidir.

Bulunduğunuz yerin çok uzağında olmadığını düşündüğünüz bir "bilinen yer" varsa Vagon Tekerleği" yöntemi de burayı tespit etmenize yardımcı olacaktır.

Bu yöntemde pusulayla ölçtüğünüz bir açı yönünde 200 adım kadar yürüyüp, 180 derece geri dönerek, daha sonra pusulaya 45o açı ilave edip yine 200 adım yürüyüp geri dönerek etrafınızdaki 8 olası rotayı taramış olursunuz.

Kendi izlerinizi izleyebilmek de geldiğiniz yöne geri dönmenizi ya da bilinen bir noktaya ulaşmanızı kolaylaştırabilir. Kendi ayakizlerini diğer izlerden ayırdedebilmek bu noktada avantajlı olacaktır...

KUZEY!

Geliş yönünüz hakkında fikriniz varsa bazı doğal yöntemlerle kuzeyi bulma şansınız vardır. Bu sayede gitmeniz gereken yönü tespit edebilirsiniz. Bu yöntemlerin belli başlıları aşağıda açıklanmıştır:

  • Pusula ile: Pusula ile kolayca kuzeyi tespit edebilirsiniz, bu pusula bölümünde açıklanacaktır. Kendiniz de basit bir pusula yapabilirsiniz. Bir iğne ya da jiletin bir yönünü, ipek ya da saçınıza sürterek manyetize edebilirsiniz. Bunu bir iple asarsanız kuzey - güney doğrultusuna dönecektir.

  • Saat ve Güneş ile: Eğer güneşi görebiliyorsanız saat yöntemi kabaca kuzeyi bulmanızı sağlayacaktır. Saati elinize paralel tutun, akrebi güneşe çevirin, saatin 12 rakamıyla akrep arasındaki açının ortası güneyi göstermektedir. Güney yarımkürede bu orta açı direk kuzeyi göstermektedir. Bu yöntem ekvatordan uzaklaştıkça daha verimlidir.

  • Yıldızlar ile: Büyük Ayı Kuzey Yıldızının etrafında dönerken tabanındaki iki yıldızın doğrultusu hep Kuzey Yıldızını gösterir. Aynı şekilde Kasiopedia da (M veya W'ye benzeyen takım yıldız) Kuzey yıldızına Büyük Ayı ile aynı uzaklıktadır.

  • Gölge hareketini izleyerek: 50-60 santim uzunluğunda bir çubuğu yere dikerek gölgesinin uç noktasını 15 dakikada bir işaretleyin. Bu işlemi en azından 3 kez yapın. Bu noktaların üzerine bir çubuk yerleştirin. İlk noktanın üzerine sol, son noktanın üzerine sağ ayağınızı yerleştirdiğinizde kuzeye bakmaktasınızdır.

  • Bitkileri izleyerek: Ağaçların kabukları güney yönünde nemli - yosunlu olabilir. Yalnız bunu kontrol ederken bir - ikiden fazla ağaca bakılmalıdır. Güvenilir bir yöntem değildir.

Eğer harita ve pusulanız varsa bu yöntemlere hiç ihtiyacınız olmayacaktır...

HARİTA

Harita, üç boyutlu yeryüzünün iki boyutlu sembolik resmidir. Pek çok türü olmakla birlikte bizim kullanacaklarımız asıl olarak, eş yükselti eğrileriyle yükseklik bilgisinin de verildiği Topografik haritalar ya da belirli bir rotayı - rotaları gösteren Dağcı Eskiz haritalarıdır. Bu dökümantasyonda Topoğrafik haritalar baz alınacaktır.

Haritanın ölçeği, haritadaki 1cm ya da inch'e denk düşen gerçek cm ya da inch'i verir. Örneğin 1:25000 bir haritada 1 cm gerçek hayatta 25000 cm. = 250 mt. = 0,25 km'ye denk düşer. Doğa sporlarında yeterli detay verdiği için 1:25000 ya da 1:50000 ölçekli haritalar kullanılır.

Haritalar, haritayı doğu-batı (Ekvatordan geçen enlem çizgileri) ve kuzey-güney (Greenwich merkezli boylam çizgileri) yönlerinde kesen çizgilerle karelenmiştir. Enlem çizgileri ekvatordan kutuplara kadar, her iki yönde 90'ar adettir. Boylam çizgileri ise Greenwich'in her iki yönünde 180'er adettir. Bu değerler derece olarak hesaplanır. Her derece kendi içinde 60 dakikaya, her dakika da 60 saniyeye bölünür.

Konum belirlemede UTM (Universal Transverse Mercator) sistemi kullanılır.

Her çizginin bir numarası vardır ve her kare 1 km2'dir. Nokta tespiti için 4 ya da 6 rakam yöntemleri kullanılır.

Rakamlar önce soldan sağa, sonra aşağıdan yukarı okunur. Yandaki örnekte x işaretli noktanın yeri 371426'dır. 42-43 ve 37-38 rakamları arasındaki 1'den 9'a kadar olan rakamlar haritada bulunmaz. Bunlar pusulanın cetveli ile işaretlenirler. 6 rakam yönteminde her rakam 100m2 alanı gösterir.

Haritaların üzerindeki işaretleri ezberlemek çok gerekli değildir, zaten hemen hemen her haritada bu işaretleri gösteren bir özet bulunur.

Önemli olan haritaya bakınca yüzey özellikleri hakkında fikir sahibi olabilmektir.

Örneğin soldaki şekilde yükselti çizgisi oldukça azdır. Burdan yola çıkarak bu arazinin düz olduğunu söyleyebiliriz.

 

Sağdaki şekilde ise yükselti eğrileri birbirine daha yakındır. Bu arazinin az ya da orta eğimli olduğunu söyleyebiliriz.

Burda ise eğriler birbirine oldukça yakındır, eğimin fazla olduğu ortadadır.

 

Bu şekilde (5000 ile gösterilen bölgede) yükselti eğrileri birbirine çok yakın ve 5000'den 3800'e hızlı bir iniş vardır. Bundan, burada uçurum olduğunu anlayabiliriz.

Burada 2800 metre civarında bir dere - sel yatağı vardır. Bunu, bütün yükselti eğrilerinin bu çizgiye doğru kıvrılmasından anlayabiliriz.

Bu şekilde, ortada çizgilerin birbirine yaklaştığı kısım bir sırttır. 5400 ile sırt arasındaki bölge ise ya çok eğimli bir bölge ya da bir uçurumdur.

 

 

7380 işaretli yer bir zirvedir. Bunu, yükselti eğrilerinin gittikçe kapalı daireler haline gelmesinden de anlayabiliriz. Zirveler genelde işaretlidirler, ya nokta yüksekliği verirler (7380 gibi) ya da X benzeri bir işaretle belirtilmişlerdir.

 

 

 

Yukarıdaki iki şeklin de sol tarafları birbirine oldukça benzemektedir. Birisi bir çukuru gösterirken diğeri bir tepeyi göstermektedir. Böyle bir karışıklığa yer vermemek için, rakamlar ters ya da düz yazılır. Haritada rakamlar başaşağı yazılmışsa alçak kısımlar haritanın üstüne doğru, yüksek kısımlar ise altına doğrudur.

Harita üzerindeki mesafenin gerçek hayattaki karşılığını bulmak için pusulanın cetvelini kullanırız. Eğim hesabı yaparak da gerçek uzunluğu büyük bir yakınlıkla bulmamız mümkündür. Örneğin 1:25000 ölçekli bir haritada 1,400 metreden 2,800 metreye yaklaşık sabit bir eğimle 2 cm mesafe varsa (gerçek hayattaki 50,000 cm = 500 mt'ye denk düşer) Üçgenin hipotenüsü hesabından gerçek mesafeyi bulabiliriz;

(1,400)2+(500)2=(Gerçek Mesafe)2

1,960,000+250,000=(Gerçek Mesafe)2

Gerçek Mesafe = 1486 mt.

Bu ve benzeri hesaplar, yola çıkmadan önce kabaca yapılıp, kamp yerleri belirlenerek ne kadar yol alınması gerektiği vb. Belirlenebilir...

Bütün haritalarda, haritanın üst kısmı kuzey yönünü gösterir, buna Harita Kuzeyi denir. Ancak bunun dışında bilmemiz gereken iki kuzey daha vardır, Gerçek Kuzey ve Manyetik Kuzey.

Gerçek Kuzey, kuzey kutbunun olduğu yöndür. Manyetik Kuzey ise dünyanın manyetik alanının etkisiyle pusulanın gösterdiği kuzeydir. Bu pek çok bölgede değişir.

Haritayı, etrafta bildiğiniz yükselti vb varsa ona doğru çevirerek ya da pusulanın kuzeyine göre çevirerek konum belirlemeyi kolaylaştırabilirsiniz...

PUSULA

Pusula ana olarak, sabit bir nokta etrafında serbestce hareket edebilen bir manyetize edilmiş iğneden oluşur. İğnenin kuzeyi gösteren tarafı diğer tarafından farklı bir renktedir (genellikle kırmızı). Bizim kullandığımız pusulalar genellikle yandaki şekile benzeler. Aranılan özellikler ana hatlarıyla şunlardır.

  • İğnenin rahatça hareket edebildiği ve kendisi de hareket edebilen içi sıvı dolu bir pusula yuvası

  • Bu yuvanın etrafında açı çizgileri barındıran bir gösterge

  • Üzerinde yön oku, ölçü çizgileri, cetvel olan bir taban

  • Opsiyonel olarak, eğim ölçmeye yarayan ayrı bir iğne, ayar yapmayı ve kerteriz almayı kolaylaştıran bir ayna, boyunda taşımayı kolaylaştıran bir ip vb...

Pusula ana olarak kerteriz almak için kullanılır. Bu iki şekilde olur;

Haritadan Pusulaya:

Havanın kapalı olduğu bir anda, harita üzerinde yerimizi biliyorsak, pusula yardımıyla istediğimiz yöne doğru yol alabiliriz.

a) Hedef açısı haritadan alınacaksa:

  • Harita üzerinde konumuzu ve hedefi işaretleyin,

  • Pusula tabanının uzun kısmını bu iki nokta üzerine dayayın,

  • Pusulayı oynatmadan, yuvayı, yön okları harita kuzeyini gösterene kadar çevirin, Aşağıdaki şekilde olduğu gibi bu çizgiler meridyen çizgilerine (boylam) paralel olmalıdır.

  • Hedef açısını okuyun.

b) Hedef Açısı biliniyorsa: Hedef açısı verildiyse ya da yukarıdaki yöntemle elde edildiyse;

  • Açı kadranını, hedef açısı indeks çizgisine gelene kadar çevirin,

  • * Vücudunuzu manyetik iğne, yön okunun ortasına gelene kadar döndürün. Yön okunun gösterdiği yön gidiş yönünüzdür

Eğer haritanın kuzey-güney çizgileri çizgileri yoksa, harita kenarına paralel çizgiler çizebilirsiniz. Haritayı pusulayı kullanıp kuzeye çevirmek, harita şekilleriyle gerçek ortamı karşılaştırmak açısından avantajlı olabilir.

Pusuladan Haritaya:

a) Hedef belirleme:

  • Pusulayı hedefe doğru çevirin,

  • Hedef oku hedefe doğru baksın,

  • Pusula yuvasını, yön oku, manyetik iğnenin üzerine gelene kadar çevirin,

  • Bu açı hedef açınızdır, harita üzerinde bulunduğunuz yerden o açı uzaklıkta obje hedefinizdir.

b) Konum belirleme: Yandaki şekildeki gibi bir manzara varsa karşınızda;

  • Bir önceki yöntemle tepenin hedef açısını ölçün,

  • Pusulayı, bu köşe etrafında, pusula yön çizgileri harita kuzey çizgileriyle çakışana kadar çevirin,

  • Tepenin üzerinde olan pusula köşesinden, pusulanın diğer köşesine bir çizgi çizin,

  • Aynı işlemi anten için de yapın,

  • Bu iki çizginin kesiştiği yer konumunuzdur.

Bu işlemi birden fazla hedef için de yapabilirsiniz...

PUSULAYLA İLGİLİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

  • Yukarıda da gördüğünüz gibi, harita üzerinde çalışırken pusula iğnesi dikkate alınmıyor, yön oklarının harita kuzeyine paralel olması sağlanıyor. Alanda çalışırken pusula iğnesine göre ayar yapılıyor.

  • Pusula metal objelerin yanında kullanılmaz, bu tip objeler pusulanın iğnesini saptırabilir.

  • Pusulanın kutuplanmasında problem olursa kuvvetli bir mıknatısın güney tarafıyla iğnenin kuzey tarafına hızlıca vurmak gerekir.

  • Hava basıncının hızlı düşmesi durumunda (örneğin hızlı irtifa kazanmada) pusulada kabarcıklar oluşabilir.

  • Kimi pusulalarda klinometre de bulunur (eğim ölçer) Bu dökümanda bahsedilmeyecektir.

ALTİMETRE

Altimetre hava basıncı değişimi yardımıyla yükseklik ölçen bir alettir. Ortama hızlı uyum sağlayamamak ve hata oranı fazla olmakla birlikte bilhassa tırmanışlarda, kayak yaparken konum belirlemede oldukça kullanışlıdır.

Altimetre deniz seviyesine göre ölçüm yapar, ancak bilinen her yerde ayarlamak gerekmektedir. Doğruluğu hava durumuna bağlıdır. Hava durumunun değişiminde, aynı yer için, altimetrenin değeri de değişir.

GPS (Global Positioning System = Küresel Konum Belirleme Sistemi)

Uydulardan alınan sinyaller yardımıyla konum belirleyebilen sisteme GPS denir. Eğer GPS üç uydudan sinyal alırsa konumunu belirleyebilir, dördüncü bir uydudan da sinyal alırsa yüksekliğini de belirleyebilir.

GPS'ler normalde 15 metreye doğrulukla çalışabilirler. Ancak Amerikan Savunma Bakanlığı askeri bölgelerin tespitini zorlaştırmak için bu değeri kimi zaman 100 metreye kadar çıkarmaktadır. O yüzden GPS'lerin hassasiyeti 100 metre olarak kabul edilir.

GPS'lerin ana avantaj ve dezavantajları şunlardır:

  • Kısa bir süre içinde kesin yerinizi belirlemenizi sağlarlar (3-5 dakika içinde, +10/-10 metre hassasiyetle).

  • Programlanabilenleri rota bulmaya yardımcı olur, rotanızı girip kontrol yaparsınız.

  • Yeni modeller bilgisayar ile çalışabildiklerinden bilgisayar yardımıyla çok kolay rota girişi (ya da tam tersi) yapılabilir.

  • Pil ömürleri 8-20 saat arasında olduğundan, uzun süreli gezilerde çok yedek pil gerektirirler.

  • Kapalı mekanlarda, orman içinde, derin vadilerde, sisli ya da bozuk havada çalışacaklarının garantisi yoktur.

  • Düşük sıcaklıklarda çalışmazlar.

  • Asla harita ve pusula yerine kullanılmamalı, harita ve pusula daima hazır tutulmalıdır.

DİĞER NAVİGASYON YÖNTEMLERİ

Zamanlama ve adım sayma da yön bulmada yardımcı olabilir. Karanlıkta veya siste hareket ederken, gideceğiniz yeri geçmemek için adım saymak ya da bir yere ne kadar zamanda ulaşacağınızı tahmin edip ona göre yol almak, tecrübeli kişiler için avantajlıdır.

KAYNAKLAR

Mountaineering: Freedom of The Hills / Don Graydon & Kurt Hanson

Doğada Yön Bulma / Kemal Ateş

Guide To Map And Compass / Mountain Rescue Association

General Backcountry Safety / Mountain Rescue Association - Charles Shimansky

Suunto MC-1 Users Guide